Stadsmuseum Rhenen verwerft bijzonder schilderij van de Rijnpoort

De Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Rhenen heeft op een Utrechtse veiling een tot nu onbekend schilderij van de Nijmeegse kunstenaar Johannes Franciscus Christ weten aan te kopen. Het gaat om een gezicht op de Rijnpoort te Rhenen van circa 1838, geschilderd kort voor de afbraak van de poort. Het schilderij was al 140 jaar uit de aandacht verdwenen. Stadsmuseum Rhenen krijgt het werk in permanente bruikleen. Vanaf  medio september is het te zien, het werk wordt eerst schoongemaakt door een restaurator. De aankoop is het resultaat van bijzonder speurwerk! 

Rhenense stadspoort

Johannes Franciscus Christ (1790-1845) schilderde regelmatig in de Rijnstreek, en was een van de laatste kunstenaars, die deze stadspoort in Rhenen in beeld bracht. De van oorsprong middeleeuwse Rijnpoort (ook Waterpoort genoemd) werd vooral gebruikt door reizigers (handelaren, soldaten en pelgrims) die de stad over de rivier naderden. De poort verpauperde in de loop der eeuwen, omdat Rhenen geen geld had voor het onderhoud van haar verdedigingswerken. Rechts op het schilderij bracht Christ de overwoekerde ruïne van de in onbruik geraakte voorpoort in beeld. Deze fungeerde in de tijd van Christ als opslagplaats van de gemeente Rhenen. In 1841 zou de Rijnpoort ten prooi vallen aan de sloophamer. Al in de zeventiende eeuw was de poort een dankbaar onderwerp voor kunstenaars op doortocht. De beroemdste kunstenaar die haar heeft vastgelegd is Rembrandt, rond 1652/1653. Later is de poort getekend door Jan de Beijer, Daniël Kerkhoff en de Rhenense amateurkunstenaar Gijsbert Baars.

Schilderijen van de verdwenen stadspoorten van Rhenen zijn zeer zeldzaam. Volgens Kees Waiboer, van de aankopende Stichting, en Maike Woldring, directeur van het museum, betreft het een belangrijke aanwinst voor Rhenen. ’Het werk van Christ draagt er aan bij dat we weten hoe Rhenen er indertijd uitzag. Wie iets langer naar het grote schilderij kijkt, ontdekt ook leuke details. Zo zie je mensen met elkaar in gesprek in de Rijnstraat, waarop Stadsmuseum Rhenen uitkijkt. En er hangt was te drogen aan een lijn boven de stadsmuur. Was het maandag, wasdag, in Rhenen?’

Herkomst

Johannes Franciscus Christ stuurde zijn werk in 1838 in op de Tentoonstelling van Levende Meesters in Amsterdam en Den Haag. Kennelijk werd het toen niet verkocht, want in 1839 kon het publiek het paneel nogmaals bewonderen op de Tentoonstelling van Levende Meesters in Den Haag. De titel luidde Gezigt aan de Rijnpoort te Rheenen. In datzelfde jaar werd het aangekocht door de staat en onderbracht in Paviljoen Welgelegen in Haarlem, waar kort daarvoor het Museum van Levende Nederlandsche Meesters was geopend.

Nadat het bijna veertig jaar in dit toenmalige museum voor moderne kunst had gehangen, besloot de staat het Rhenense stadsgezicht, samen met verscheidene andere kunstwerken, af te stoten. Het schilderij kwam in 1878 op een openbare veiling in herberg De Brakke Grond te Amsterdam onder de hamer, waarbij het voor 29 gulden werd afgeslagen aan een onbekende koper. Vervolgens gingen er meer dan 140 jaar voorbij totdat het in juni 2020 op de veiling in Utrecht boven water kwam. Waar het schilderij al die tijd is gebleven, is vooralsnog een raadsel. Inmiddels was niet meer bekend wie het had vervaardigd. Daarnaast was ook de kennis dat het een gezicht op de Rijnpoort betreft in de mist van de tijd verloren gegaan.

Schilderij ontmaskerd

Op een Utrechtse veiling werd het schilderij in juni gepresenteerd als een negentiende-eeuws gezicht op een poortgebouw bij een stad, door een onbekende meester uit de Hollandse School. Het ging hier om een zogenoemde sleeper: een bijzonder kunstwerk waarbij (in dit geval) zowel het onderwerp als de kunstenaar niet waren geïdentificeerd. Laurens Schoemaker, conservator topografie van de RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, herkende de stadspoort van Rhenen en wist na grondig onderzoek de gegevens over de kunstenaar en de herkomst te achterhalen.

Aan de hand van de resten van de signatuur van de kunstenaar kon de toeschrijving aan Christ worden bevestigd. Het schilderij wordt in verschillende kunsthistorische handboeken als een van de belangrijkste werken van de kunstenaar genoemd. Schoemaker (auteur van het boek Tegen de helling van de Heuvelrug. Rhenen in oude tekeningen 1600-1900) tipte de Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Rhenen, die daarop snel in actie kwam. Het schilderij krijgt een plek in de vaste collectie van Stadsmuseum Rhenen. Daarmee is de ontmaskerde sleeper na meer dan 140 jaar in de luwte weer museumstuk.